مولود کعبه
مولود کعبه به‌معنای زاده‌شده در کعبه، به ماجرای تولد امام علی(ع) در کعبه اشاره دارد که از فضایل اختصاصی او به‌شمار می‌رود. در برخی از منابع، اهل‌سنت روایت‌هایی با انگیزه انکار فضائل امام علی(ع) جعل شده است که این فضیلت را به دیگران هم نسبت می‌دهد.
حداقل شانزده منبع اهل سنت و پنجاه منبع شیعه نقل کرده که امام علی(ع) در کعبه متولد شده است. منابع مختلف شیعه و سنی گزارش تولد امام علی(ع) در کعبه را متواتر دانسته‌اند. البته درباره جزئیات آن اختلافاتی وجود دارد. درباره تولد امام علی(ع) در کعبه، کتاب‌های متعددی نوشته شده است. از جمله آنها کتاب «علی وَلیدُ الکَعبه»، نوشته میرزا محمدعلی اردوبادی (۱۳۱۲-۱۳۸۰ق) است که ترجمه فارسی آن، «یگانه مولود کعبه» نام دارد.
گزارش در منابع
|
نخستین امام شیعیان | |
|
زندگی میراث فضائل اصحاب |
منظور از «مولود کعبه»، امام علی(ع) نخستین امام شیعیان است و به تولد او در کعبه اشاره دارد. علامه امینی از شانزده منبع اهل سنت و پنجاه منبع شیعه نقل کرده که امام علی در کعبه متولد شده است. او از ۴۱ شاعر از قرن دوم تا قرن چهاردهم قمری نیز نام برده که در اشعار خود به تولد امام علی در کعبه اشاره کرده‌اند.
در شرحی که بر احقاق الحق نوشته شده، ولادت امام علی در کعبه از هفده منبع اهل سنت نقل شده است. سبط بن جوزی، ابن صباغ مالکی، و علی بن برهان الدین حلبی، از علمای اهل سنت هستند که از تولد امام علی در کعبه سخن گفته‌اند. در المُستَدَرک عَلَی الصَّحیحَین و کفایة الطالب بر تولد امام علی در کعبه، ادعای تواتر شده است.
ماجرا
ماجرای تولد امام علی در کعبه در منابع به سه گونه ذکر شده است:
- در کتاب مَناقب اِبْن مَغازِلی (درگذشته ۴۸۳ق) از امام سجاد(ع) نقل شده، پیامبر، ابوطالب را غمگین دید و از علت آن پرسید. ابوطالب گفت که همسرش فاطمه بنت اسد درد زایمان گرفته است. آن دو به همراه پیامبر به کعبه آمدند، ابوطالب، فاطمه بنت اسد را در کعبه نشاند. پس از آنکه علی به دنیا آمد، پیامبر او را تا منزلشان برد.
- شیخ صدوق در کتاب‌های حدیثی خود، علل الشرائع، معانی الأخبار و امالی و پس از او برخی دیگر از مُحَدِّثان به نقل از يَزيد بن قَعْنَب آورده‌اند که فاطمه بنت اسد در کنار کعبه بود که او را درد زایمان گرفت. او از خدا خواست که زایمان برایش آسان شود. در این هنگام کعبه از پشت شکافته شد و فاطمه داخل آن رفت. سپس شکاف دیوار به هم آمد. او همچنین از یزید بن قعنب نقل کرده: ما هرچه کردیم نتوانسیتم در کعبه را باز کنیم. از این‌رو متوجه شدیم که این کار از جانب خدا انجام شده است. فاطمه بنت اسد پس از چهار روز در حالی که علی را در دست داشت، از کعبه خارج شد.
- به‌گفته حسن بن علی طبری (زنده در ۷۰۱ق) در کتاب تُحفة الابرار، فاطمه بنت اسد مادر حضرت علی(ع)، در حال طواف کعبه بود که او را درد زایمان گرفت و طاقت برگشت به منزل نداشت. از این‌رو به کعبه روی آورد، در کعبه باز شد و او داخل کعبه شد. در بسته شد و او فرزندش را در کعبه به دنیا آورد. او سه روز در کعبه بود.
ماجرای حکیم بن حِزام
شیخ مفید ولادت امام علی(ع) در کعبه را از فضائل اختصاصی او دانسته که قبل از آن برای کسی اتفاق نیفتاده و پس از آن هم اتفاق نخواهد افتاد. با این حال در برخی از منابع اهل سنت آمده است که یکی از اصحاب پیامبر(ص) به‌نام حکیم بن حِزام هم در کعبه به دنیا آمده است. البته برخی معتقدند این روایت با انگیزه انکار فضائل امام علی(ع) از سوی خاندان زُبیر از اصحاب پیامبر، به دلیل دوستی عموزاده خود، این مطلب را جعل کرده باشند؛ چرا که نسب حکیم بن حزام بن خویلد بن اسد بن عبدالعزی و خاندان زبیر در اسد بن عبد العزی مشترک است.
اشکالاتی هم به آن وارد شده است؛ ازجمله:
- مُصعَب بن عثمان مجهول است و در کتاب‌های رجالی نامی از او برده نشده است.
- روایت مُرسَل است؛ چراکه مصعب بن عثمان راوی این ماجرا، سال‌ها پس از این ماجرا به دنیا آمده است. بنابراین نمی‌توانسته بی‌واسطه این ماجرا را نقل کند.
درادبیات واشعار
در طول تاریخ پس از ولادت امام علی (ع) ماجرای ولادت حضرت در کعبه، در ادبیات و نیز اشعار شاعران و دانشمندان شیعی وسنی به این ماجرا اشاره شده است. سید حمیری، (م ۱۷۹ ق.) می گوید:«ولدته فی حرم الاله و امنه» «والبیت حیث فناؤه و المسجد»مادرش او را در حرم خدا و خانه امن او به دنیا آورد، که آنجا آستانه و سجده گاه اوست. ابن ابی الحدید معتزلی، (م ۶۵۶ ق.) در ضمن قصیده معروفش می گوید:هوالذی بیت الله مولده/
فطهر البیت من ارجاس و اوثان(ترجمه: او همان شخصیت والامقامی است که بیت خدا زادگاه او بود، و ازاین خانه خدا را از پلیدی بتها پاک و پاکیزه نمود. در میان اشعار فارسی نیز شعر شمس اصطهباناتی است که در قالب مسمط سروده است:
| این خانه را باید خدا در عرش معماری کند | آدم بنایش بر نهد جبریل هم یاری کند | |
| آید خلیل الله در او یک چند حجاری کند | او را اولوالعزمی دگر منقوش و گچکاری کند | |
| اینسان خدا از خانه اش چندی پرستاری کند | تا ساعتی ازدوستی یک میهمانداری کند | |
| وز میهمانداری دگر امر قوی جاری کند | پس نقش‌های ماسَلَف بُد بهر این زیبا خَلَف |
حاج میرزا اسماعیل شیرازی(۱۲۵۸- ۱۳۰۵ق.) نیز در ابیاتی از قصیده مولودیه‌اش گفته است:
| إِنْ یَکُنْ یُفرَضُ لِلهِ البَنُونَ | فَتَعَالَى اللهُ عَمَّا یَصِفُونَ | |
| فَوَلیدُ الْبَیْتِ أَحْرَى أَنْ یَکُونَ | لِوَلیِّ الْبَیْتِ حَقّاً وَلَداً |
ترجمه:«اگر خدا را پسرانی فرض شود، والبته خدا از آنچه توصیف می‌کنند برتر و والاتر و منزه است (و هیچ فرزندی ندارد.) زاده خانه (کعبه) سزاوارتر است به اینکه برای صاحب خانه فرزند باشد.
تک‌نگاری‌ها
آثاری درباره ماجرای تولد امام علی(ع) در کعبه نوشته شده است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- «علی ولید الکعبه»، نوشته محمدعلی اردوبادی: این کتاب هم به‌صورت مستقل و هم در ضمن موسوعة العلامة الاردوبادی منتشر شده است. ترجمه فارسی آن «یگانه مولود کعبه» نام دارد.
- «ولید الکعبه»، اثر سید محمدرضا حسینی جلالی: این کتاب چندین رساله و مقاله درباره تولد امام علی(ع) در کعبه را در بردارد و در سال ۱۳۸۳ش منتشر شده است.
- «المولود فی بیت الله الحرام علی بن ابی‌طالب اَم حکیم بن حزام» ، اثر سید نبیل حسنی: نویسنده در این کتاب تلاش کرده اثبات کند که مولود کعبه از فضائل اختصاصی امام علی(ع) است. و آن را زبیر بن بکار و عمویش مُصعَب بن عبدالله به‌جهت دشمنی با امام علی(ع) برای حکیم بن حزام جعل کرده‌اند.
جستارهای وابسته
- آیه ولایت
- حدیث طیر
- خاتمبخشی
- امیر‌المومنین
پانویس
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۴۹؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۵.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۳۷-۴۳.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۴۴-۵۱.
- ↑ مرعشی نجفی، شرح احقاق الحق، مکتبه آیت الله مرعشی، ج۷، ص۴۸۶-۴۹۱
- ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۰۱ق، ص۲۰.
- ↑ ابن صباغ، الفصول المهمة، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۷۱
- ↑ حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۲۲۶.
- ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۴۸۳.
- ↑ گنجی شافعی، کفایة الطالب، ۱۴۰۴ق، ص۷۰۷
- ↑ ابن مغازلی، مناقب الامام علی بن ابی‌طالب، ۱۴۲۴ق، ص۵۸-۵۹؛ ابن حاتم شامی، الدر النظیم، ۱۴۲۰ق، ص۲۲۵.
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۳۵.
- ↑ شیخ صدوق، معانی الاخبار، ۱۴۰۳ق، ص۶۲.
- ↑ شیخ صدوق، الأمالی، ۱۳۷۶ش، ص۱۳۲.
- ↑ نک: محمدی ری‌شهری، دانش نامه اميرالمؤمنين(ع) بر پايه قرآن، حديث و تاريخ،۱۳۸۹ش، ج۱، ص۷۸.
- ↑ طبری، تحفة الابرار، ۱۳۷۶ش، ص۱۶۵-۱۶۴.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۵.
- ↑ ابن عبد البر، الاستيعاب في معرفةالاصحاب، ج۱، ص۳۶۲
- ↑ قرشی اسدی، جمهرة نسب قریش و اخبارها، ۱۳۸۱ق، ص۳۵۳.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۸۷؛ مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۱۶۰
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۸۷؛ مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۱۶۰
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل أبي طالب - طبع المكتبة الحيدرية، ج۲، ص۲۴
- ↑ ابن ابي الحديد، شرح نهج البلاغة
- ↑ امینی، محمدحسین، الغدیر، ج۶، ص ۲۹.
- ↑ حسنی، المولود فی بیت الله الحرام علی بن ابی‌طالب اَم حکیم بن حزام، ۱۴۳۳ق، ص۹۹-۱۰۴.
- ↑ حکیم بن حزام بن خویلد، کنیه اش ابوخالد و برادرزاده حضرت خدیجه و عموزاده زبیر بن العوام است.
- ↑ مُسَمَّط به نوعی از قصیده یا اشعاری گفته می‌شود که شاعر بنای آن را بر چند مصراع هم‌قافیه بنهد و مصراع آخر را بر قافیه‌ای دیگر قرار دهد. هر بخش از مسمط را یک رشته می‌گویند. قافیهٔ رشته‌ها متفاوت است و در هر رشته، همهٔ مصراع‌ها به جز مصراع آخر هم‌قافیه است
- ↑ از شاعران بزرگ قرن ۱۴قمری پدر آیت‌الله سید عبدالهادی شیرازی و پسرعموی میرزای شیرازی بزرگ و از شاگردان مبرز وی. اوادیبی بزرگ و شاعری توانا بود و اشعار بسیاری در مدایح اهل بیت (ع) و مراثی آنان سروده است که از مشهورترین آنها قصیدهٔ "مولودیهٔ‌امیرالمؤمنین (ع) است که ادبای عرب و عجم آن را ستوده‌اند ومطلعش این بیت است: رغـد العيش فـزده رغـدا * بسلاف منـه تشفـي سقمي
- ↑ خداوند متعال بر اساس صریح آیات قرآن کریم از هر گونه صفات و ویژگی های مخلوقات منزه است و شبیه و مانند هیچ چیزی نیست «لیس کمثله شئ»سوره شوری آیه ۱۱ «لم یلد و لم یولد»سوره توحیدآیه ۳ و اگر در قالب شعر و مانند آن تعابیری این گونه بکار می‌رود قطعاً به معنای شبیه ساختن خداوند متعال به مخلوقات مادی نیست.علامه طباطبایی نیز براین باور است که حتی اهل کتاب(یهودیان و مسیحیان) خودشان را و پیامبرانشان را که فرزندان و پسران خدا می‌دانستند ومی گفتند: «نحن أبناء الله وأحبائه» از آغاز به قصد شرافت و کسب اعتبار و جایگاه این سخن را گفتند ولی بعداً گرفتار توهم شدند و این ادعا را حقیقت دانستند.طباطبایی، المیزان، ج۱، ص۲۶۱.
منابع
- ابن صباغ مالکی، علی بن محمد، الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۲ق.
- ابن مغازلی، علی بن محمد، مناقب الامام علی بن ابی‌طالب، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۲۴ق.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، قم، مرکز الغدیر، ۱۴۱۶ق.
- حاکم نیشابوری،محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۲ق.
- حسنی، سید نبیل، المولود فی بیت الله الحرام علی بن ابی‌طالب اَم حکیم بن حزام، کربلا، العتبة الحسینیة المقدسه قسم الشئون الفکریه و الثقافیه، ۱۴۳۳ق/۲۰۱۲م،
- حلبی، علی بن برهان‌الدین، السیرة الحلبیة فی سیرة الأمین المأمون، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۰۰ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانش‌نامه امیر‌المومنین علیه‌السلام بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۹ش.
- سبط بن جوزی، یوسف بن فرغلی بن عبدالله البغدادی، تذكرة الخواص، بیروت، مؤسسة أهل البیت، ۱۴۰۱ق.
- شامی، یوسف بن حاتم، الدر النظیم فی مناقب ائمه اللهامیم، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۲۰ق.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، موسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
- شیخ صدوق، محمد بن على، الأمالی، تهران، انتشارات كتابچى، ۱۳۷۶ش.
- شیخ صدوق، محمد بن على، معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳ق.
- شیخ صدوق، محمد بن على،علل الشرائع، قم، كتاب فروشى داورى، ۱۳۸۵ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، ۱۴۱۴ق.
- طبری، محمد بن علی بن رستم طبری، بشارة المرتضی لشیعة المرتضی، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجماعة المدرسین بقم المشرفه، ۱۴۲۰ق.
- طبری، عماد الدین حسن بن علی، تحفة الابرار، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۷۶ق.
- قرشی اسدی مکی، زبیر بن بكار، جمهرة نسب قریش و اخبارها، تحقیق: محمود محمد الشاکر، مطبعة المدنی، ۱۳۸۱ق.
- گنجی الشافعی، محمد بن یوسف، كفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب، تهران، دار أحیاء تراث اهل البیت (ع)، ۱۴۰۴ق.
- مرتضی عاملی، سید جعفر، الصحیح من سیرة النبی الأعظم(ص)، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۶ق.
- مرعشی نجفی، سید شهاب‌الدین، شرح احقاق الحق، قم، مکتبه آیت الله مرعشی، بی‌تا.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق.
- فضایل امام علی
- کعبه